Michał Sita

Początki plenerowych widowisk historycznych organizowanych wolontariacko w Murowanej Goślinie sięgają 2007 roku. Scenariusz spektakli dynamicznie się zmieniał, a ich sens stopniowo przeistaczał  – od interpretacji miejscowych legend, przez przypominanie epizodów związanych z wydarzeniami regionalnymi, do tematów przywołujących ogólnonarodową historię. W 2016 roku, z okazji 1050. rocznicy chrztu Polski, po raz pierwszy wystawiono Orzeł i Krzyż, widowisko opowiadające dwa tysiące lat polskich dziejów, realizowane z niewielkimi corocznymi zmianami do dziś. W bieżącym sezonie obejrzy je około dwadzieścia tysięcy widzów, to największe tego rodzaju patriotyczne wydarzenie w Polsce. 

Obrazową inspiracją i punktem odniesienia dla twórców jest malarstwo Jacka Malczewskiego, Artura Grottgera, Józefa Chełmońskiego, a zwłaszcza Jana Matejki. Zakorzenione w zbiorowej świadomości obrazy przeszłości urzeczywistniają się w performatywnym działaniu. Na plenerowej scenie niemal jednocześnie materializują się wydarzenia, symbole, przedmioty, postaci i gesty składające się na rdzeń polskiej mitologii narodowej. Wskrzeszane, ucieleśniane i wciąż od nowa odtwarzane przez zespół amatorek i amatorów.

Od 2020 roku prowadzę badania antropologiczne wśród osób realizujących widowisko Orzeł i Krzyż. Moja praca dotyczy interakcji aktorek-wolontariuszek, aktorów-wolontariuszy z wydarzeniami, postaciami i wartościami wyobrażonej przeszłości. Staram się zrozumieć, jakie konsekwencje niesie ze sobą sytuacja, gdy co roku, przez kilka miesięcy, ponad trzysta osób wskrzesza kanoniczne epizody dla polskiej historii narodowej. Zastanawiam się, jakie zajmujemy miejsce na linii czasu, gdy przeszłość staje się zasobem przypowieści z morałem wcielanych w życie wciąż i wciąż na nowo? W jaki sposób funkcjonujemy w społeczności, gdy postaci wyobrażonego Rejtana, Jana Pawła II, dzieci rozstrzelanych przez nazistów, Matki Boskiej, odgrywają sąsiadka, kolega z podstawówki, chrześniak, nauczycielka? W jaki sposób w tym partycypacyjnym działaniu ustalają się ramy znaczeń czasu, historii oraz kryteria prawdy? Jakie tożsamości reprodukujemy i aktualizujemy w tym działaniu?

Pierwszym, roboczym podsumowaniem tej pracy była wydana w 2021 roku publikacja Historia Polski. Zeszyt ćwiczeń vol. 1. Prezentuje ona fotografie będące obserwacją gestów wykonywanych przez aktorki i aktorów w czasie wiosennych prób do widowiska. Ćwicząc scenę bitwy warszawskiej, odsieczy wiedeńskiej czy pokłon trzech króli, wykonują oni pewne czynności, które dopiero z punktu widzenia publiczności mają złożyć się w ruchome cytaty z historycznego malarstwa.

Historia Polski zeszyt ćwiczeń vol. 1
zdjęcia: Michał Sita
projekt graficzny: dobosz.studio
wydawca: Michał Sita
ISBN: 978–83-961683–0‑6
partner wydawnictwa: PIX.HOUSE
nakład: 100 egzemplarzy + 30 AP
format: A5, 32 kartki
font: Brygada 1918
język: polski
współpraca: Miesiąc Fotografii w Krakowie, Instytut Antropologii i Etnologii UAM, Stowarzyszenie Dzieje
zrealizowano w ramach stypendium
Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu
rok wydania 2021

Widok wystawy w galerii Miejsce przy Miejscu 14 we Wrocławiu. 21.09 — 16.11.2023. Fotografie i tekst: Michał Sita; kurator: Łukasz Rusznica; opracowanie graficzne: Agata Bartkowiak; pl. Strzelecki 14 | Wrocław. Wystawę wsparło Miasto Wrocław i OPT Zamek, zrealizowana została przy współpracy Instytutu Antropologii i Etnologii UAM, oraz dzięki wsparciu finansowemu Narodowego Centrum Nauki i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

W 2022 roku zmieniłem perspektywę, grałem w widowiskach, mając w trakcie spektakli zawieszony na szyi mały automatyczny aparat. Był prowizorycznie zamaskowany, by nie rzucał się w oczy publiczności, jednak dla innych aktorów i organizatorów widowiska było jasne, że fotografuję. Mieli też pełną świadomość, że jest to część badań i działań artystycznych, które realizuję. Aparat co sekundę: (1) rejestrował realia widowiska z punktu widzenia aktorki i aktora, (2) zapisywał zdarzenia z polskiej historii widziane oczami ich uczestniczek i uczestników, (3) komentował sposób, w jaki decydujemy się nadawać znaczenie przeszłości w partycypacyjnym działaniu.

Postaci, które odgrywałem w ramach widowiska:

• woj Rusa niosący pochodnię na spotkanie z Lechem i Czechem, scena: spotkanie braci;
• woj Mieszka I przyjmujący chrzest, rok 966, scena: chrzest Polski;
• rycerz Bolesława Śmiałego biorący udział w zamordowaniu biskupa Stanisława, rok 1079, scena: szaleństwo króla;
• ksiądz odprawiający pasterkę i święcący koszyczki wielkanocne, scena: zima, z cyklu czterech pór roku;
• rosyjski żołnierz wlokący Rejtana po ziemi, rok 1773, scena: rozbiory;
• więzień Auschwitz i nazistowski żołnierz pędzący więźniów do Auschwitz, scena: II wojna światowa.